EĞİTİM MÜFETTİŞLERİNİN EĞİTİMİN GELİŞMESİNDEKİ ROLLERİ VE KATKILARI (Maarif-Denetmen sürekli değişen isim)
Müfettişliğinin tarihçesinden ve geçirmiş olduğu evrelerden bahsetmeyeceğim. Son olarak 1 Mart 2022 tarih ve 31765 Sayılı Resmî gazetede yayınlanan Millî Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Yönetmeliği ile Müfettişlerin adı Eğitim Müfettişi olarak değiştirilmiş halen bu ad altıda faaliyetlerini sürdürmektedirler. Bir faaliyetin, etkinliğin ve yönetimin olduğu her yerde denetim olmazsa olmazdır. Bursalıoğlu (2012) denetimi kamu yararı adına davranışı kontrol etme yöntemi olarak tanımlamaktadır. Başaran (2000); denetimin evrensel olduğunu, hiçbir örgütün amacına, türüne, kuruluşuna bakılmaksızın denetimsiz varlığını sürdüremeyeceğini, insan olarak bizlerin de ancak yaptığımız işleri denetleyerek belli bir amaca ulaşabileceğimizi ifade etmektedir. Altunya’ya (2014) göre denetim örgütün başarı ölçütlerine ne derece ulaştığını belirlemeye çalışır. Aydın’ın (2011) da belirttiği gibi, eğitim örgütlerinin başarı ölçütleri ise hedefleridir. Bu hedefleri gerçekleştirmek için kurulurlar. Eğitim örgütlerinin ana kısmını oluşturan okulların, hedeflerine ne derecede ulaştıklarını tespit etmek için girdi, süreç ve çıktılarının belli bir programa göre kontrol edilmesi ve sonuçların gözden geçirilmesi gerekmektedir. Teftiş ve denetim örgütlerin amaçlarını gerçekleştirmesini sağlamak için gerekli olan bir sistemdir. Eğitimde teftiş ise ülkelerin eğitim politikalarına göre hazırlanan eğitim programlarının her kademedeki öğretmenlere tanıtımı, programın amaçları, tanıtımı ve uygulanma sürecinde programların amaçlarının gerçekleşme durumları, sonuçlarının analizi ve raporların hazırlanması, görüş ve öneriler aşamalarında da önemli roller oynarlar. Millî Eğitim Bakanlığına bağlı okul, özel öğretim kurumları ve diğer eğitim kurumlarının teftiş denetim ve rehberlik hizmetleri müfettişler tarafından gerçekleştirilmektedir. Millî Eğitim Bakanlığı dışında diğer bakanlıkların müfettişlerinin rehberlik amaçlı görevleri yok denecek kadar azdır. Ama Millî Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatında görevli Bakanlık maarif müfettişleri ve illerde görev yapan maarif müfettişleri teftiş ve denetim yetkilerinin bulunduğu dönemlerde görevlerini rehberlik ağırlıklı olarak yapmışlardır. Çünkü Milli eğitime bağlı kurumlarda verilen hizmet geleceğimizin teminatı çocuklarımıza ve ülkemizin her alanda diğer uluslarla rekabet edecek kişiler yetiştirmektir. Bu nedenle rehberlik ve teftiş hizmetleri milli eğitimde daha da bir önem arz etmektedir. Bu alanda yapılacak yanlış uygulamalar bir neslin heba olmasına milletlerin kaderinin belirlenmesi demektir. 4 Mar 2022 tarihi itibarı ile Bakanlık Eğitim Müfettişliği ve Yardımcılıkları için ihdas edilen kadro sayısı 750 olup, bu kadroların halen 498’i dolu bulunmaktadır. (Sayıştay raporu sırasında) İllerde ise görev ve yetkileri büyük ölçüde azaltılmış 1539 Eğitim Müfettişi görev yapmaktadır. Eğitim Müfettişleri yetkili ve etkin olduğunda eğitimin, eğitim hizmeti veren kurumların ve eğitimin temel taşlarından olan öğretmen ve yöneticilere çeşitli adlar altında hizmet vermekteler. Bunları önem sırası koymak şeklinde değil de bazı bölümler adı altında aşağıda açıklanmıştır.
Müfettişin tanımı ve rehberlik ve teftişin önemi; Dünyanın her yerindeki eğitim bilimcileri tarafından yapılan ortak tespitte müfettişlik mesleği kariyer meslek grupları arasında yer almaktadır. Eğitimciler tarafından tanımı yapılarak görevlerinin zorluğu ve gerekliği dile getirilerek birçok bilimsel araştırmaya konu olmuştur. Müfettişliğin tanımı kamu kurum ve kuruluşları ile bazı özel kurumlarda işlerin yasa ve tüzük, yönetmelik, yönerge ve diğer yasal metinlere uygun olarak yürütülüp yürütülmediğini denetleyen, çalışanlar üzerinde sorgulama yetkisine sahip olan ve bu konuda vardığı sonuçları kuruluş merkezine veya bağlı olduğu teftiş kuruluna rapor halinde bildiren kişilere verilen genel ad olarak tanımlanmaktadır. Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde görev yapan maarif müfettişlerinin diğer müfettişlerden farklı olarak rehberlik görevleri de bulunmaktadır. Üniversitelerin öğretmen yetiştiren bölümlerinden mezun olduktan sonra çeşitli adlar altındaki yapılan sınavları kazanarak atanan öğretmenlerin bu alandaki en büyük destekleyicileri ve kendilerine yol göstericileri kuşkusuz müfettişlerdir. Rehberlikte eğitim öğretim, yönetim gibi konularda yapılan çalışmalar denetlenerek eksik yapılan ve yürürlükteki mevzuatlara uygun olmayan yapılmış olan çalışmaları yönetici ve öğretmenlerle paylaşarak nasıl yapılacağı ve nelerden yararlanılması gerektiği kendilerine açık bir şekilde açıklandığı gibi tebliğ ve kurum raporu şeklinde yazılı olarak gönderilirdi. Teftişte öncelikli olarak bir önceki teftiş tebliği ile kurum raporunda belirtilen çalışmaların yapılıp yapılmadığı ile işe başlanır. Milli Eğitim de teftişin amacı Türk Milli Eğitiminin genel ve özel amaçları ile kurumun türüne göre amaçlarının gerçekleşip gerçekleşmediği ve amaçlardan sapmaları tespit ederek amaçların gerçekleştirilmesini sağlamaktır. Müfettişler bu çalışmaları yürütürken yasaların, yönetmeliklerin ve yönerge diğer emirlerin kendilerine verdiği yetkiler doğrultusunda beşeriyet münasebetleri ile uyulması gereken kurallara göre hareket ederler. Netice itibariyle teftiş, denetim ve soruşturma görevi yürüten kimselerin görevlerini yürütürlerken dikkate almaları gereken ilkeler, konuyla ilgili olarak makalede değerlendirmeye alınan bazı mevzuat metinleri ve belgeler çerçevesinde şu şekilde sıralanabilir:
1Görev esnasında ve görev kapsamına giren kişilerle;
- a) Alış-veriş/ticaret yapmamak, borç alıp vermemek.
- b) Dikkat çekecek şekilde şakalar yaparak, laubali hareketlerde bulunmamak.
- c) Görev dışı konularda iletişim kurmamak.
2-Teftiş ya da soruşturma yürütülen o kişilerden;
- a) Hediye ve ikramlar kabul etmemek, yemek gibi ziyafetlerine katılmamak.
- b) kendisine yapılan öneri ve tavsiyeler ile hizmetleri kabul etmemek.
- c) Bu kişilerin yanında konaklamamak, kendi evinde misafir etmemek.
3- Teftiş ya da soruşturma kapsamında olan kişilere;
- a) Kızgınlık söz ve davranış olarak öfkeli davranmamak.
- b) Teftiş ya da soruşturmanın sonucuna dahil îmâ edici, ihsâs-ı rey anlamına gelebilecek söz ve tutumlardan kaçınmak.
4- Teftiş esnasında tespit edilen usulsüzlükleri bilerek gizlememek/görmemezlikten gelmek.
5- Müfettişlik görevi dışında hiçbir görev icra etmemek.
6- Kendi görev ve vazifesi ile ilgili olarak kimseye vekâlet vermemek.
7- Görev için gideceği mahalli açıklamamak.
8-Bilgisine başvurulanları itirafa zorlamak amacıyla gerçekleşmemiş olay ve durumlardan bahsetmemek.
9- Soruşturmanın gizliliğini ihlal edici söz ve davranışlardan sakınmamak,
10- Tarafsızlık ilkesinden ayrılmamak, taraflara adil, eşit muamelede ve mesafede bulunmak.
Bu kurallar ve davranışlar rehberlik/teftiş yapılan kişileri olumsuz olarak etkiler ve iletişim problemi yaşamalarına neden olmaktadır. Bu kurallar uygulanırken karşısındaki kişinin insan olduğu ve kendi mesleğinden biri olduğu göz ardı edilmemesi, güler yüz ve tatlı dil ile karşılıklı saygı ve sevgi içerisinde iletişim kurmayı, kendisine güveni ve saygıyı beraberinde getirecektir. Toplantılarda hitap ettiği gruba hitap edilirken kendilerine yeterli değerin verildiği imajı ile söz verilen kişilerin konuşmaları ve fikirlerine değer verilerek sözlerinin bitirilmesini beklemek iletişim kurmada önemli unsurlardandır.
İş Başında Yetiştirme; Rehberlik ve Teftiş, Bu çalışmalar hazırlanan yıllık planlamaya göre yapılmaktadır. Bu planlamada; aday öğretmenlerin görev yaptıkları kurumlar, bir önceki yılda başarı ortalaması düşük kurumlar ile ücretli öğretmenlerin görev yaptıkları kurumlara öncelik verilmektedir. Rehberli ve teftiş çalışmalarında en az 2 ders saati derslere girilmektedir. İdareye de yaptığı ve yapacağı çalışmalara yönelik rehberlik ve teftiş çalışmaları yapılmaktadır. Yapılan rehberlik ve teftiş sonucunda değerlendirme toplantıları yapılmakta ve kurum teftiş raporu ile rehberli/ teftiş tebliği gönderilmektedir. Bu çalışmalar yürütülürken müfettişler arasında yapılan görev dağılımına göre müfettişler girecekleri derslere ve sınıflara göre gerekli hazırlıkları yaparak girmektedirler. Teftiş ve rehberlik çalışmalarında girilecek sınıflar ile ders öğretmenlerine derse girmeden önce gerekli bilgilendirmeler yapılmaktadır. Bu çalışmalar yapılırken mevcut yasalar, yönetmelikler ve yönergeler dikkate alınarak yapılmaktadır. Gerek teftiş ve gerekse rehberlik çalışmalarında eğitim alanındaki gelişmeler ve yeni buluş arayışlardan öğretmen ve yöneticiler haberdar edilmektedir. Her şeyden önce müfettişler eksik arayan kişi konumunda gözlenmemeli bu durum birazda biz müfettişlerin tutum ve davranış biçimine bağlıdır. Yaşanmış birkaç olumsuzluklar ölçü olmamalı ve her iki tarafta ön yargı ve düşünlerden arınmış olarak görevlerini yapmak durumundadırlar. Yukarıda açıklamaya çalıştığım bazı kurallar karşılıklı öğretmen ve yöneticilerle güven ortamının kurulmasını zorlaştırmaktadır. Bunu gidermek müfettişlerin iletişim becerileri ile tutum ve davranışları ile ortadan kaldırılmalıdır. İnsanın doğası gereği denetlenmesi ve eleştirilmesi kabulü zor bir durumdur. Burada kullanılan dil ve üslup bunun kolaylaştırılmasına yardımcı olacaktır. Maarif müfettişlerinin teftişi ve rehberlik çalışmalarından tecrit edilmesinden sonra öğretmen ve yöneticilerle yapılan görüşme ve sohbetlerde ödüllendirme/taltif edilme ve değerlendirmelerde bu iş ve işlemlerin müfettişlerin teftiş ve rehberlik yaptığı dönemlerde daha adil olarak yapıldığı ifade edilmektedir.
Mahalli Hizmet içi Eğitim Çalışmaları: Mahalli ve bakanlığın düzenlediği hizmet içi seminerlerde görev alarak öğretmen ve yöneticilerin bilgilendirilmesine katkı sağlamaktadırlar. Bu seminerlerde karşılıklı olarak sağlıklı iletişim kurularak her iki tarafın birbirini anlamalarına karşılıklı güven duymalarına imkân vermektedir. Eğitimdeki gelişmeler ile güncellenen mevzuatı yürüttükleri işler gereği takip etmek zorunda olan müfettişler mevzuat konusunda gerekli bilgilendirmeler yapmak suretiyle yanlış uygulamaların önlemesini sağlamış olmaktadırlar. Eğitim öğretim alanındaki yapılan değişiklikler, yeni gelişmeler, karşılıklı fikir alışverişinde bulunmaya imkân sağlamaktadır.
Ülkemizin geleceği Eğitim; bu bilinçle görevlerini büyük özveri ile yerine getiren , bilinçli, düşünen, yargılayan ve sorgulayan öz güvenli bireylerin yetişmesinde çok büyük rol oynayan olmazsa olmaz öğretmen ve Müfettişlere selam olsun.